افزوده های فعل، صفت و اسم در زبان فارسی بر اساس نظریه دستور وابستگی

چکیده در کاربرد عادی زبان، هیچ عنصری به تنهایی به کار نمی رود، بنابراین، مثلاً عناصر فعل و صفت و اسم همراه با وابسته هایی در جمله به کار می روند که در نظریه دستور وابستگی این وابسته ها را به دو دسته متمم ها و افزوده ها تقسیم می کنند. متمم ها توسط هسته انتخاب می شوند و در ساخت ظرفیتی هسته قرار دارند و افزوده ها در ساخت ظرفیتی هسته قرار ندارند و به اختیار گوینده یا نویسنده وارد جمله می شود. در این رساله بر اساس نظریه دستور وابستگی به بررسی وابسته های فعل و صفت و اسم در زبان فارسی پرداخته ایم. داده های پژوهش از یک متن رسمی و از یک نویسنده معاصر ایرانی (زرّین کوب (1349)) جمع آوری شده است. نحوه انتخاب داده ها به این صورت بوده است که 100 جمله از صفحات اول کتاب را انتخاب کرده ایم و از بین این 100 جمله، 100 گروه اسمی را استخراج کرده ایم و ساخت افزوده ای آن را مشخص کرده ایم. از آنجائی که هیچ پیکره مدونی جهت بررسی افزوده های صفت پیدا نکردیم، ناگزیر از مثالهای فرضی استفاده کردیم. در این پژوهش در پی پاسخ به سه سوال هستیم: 1- کدام یک از وابسته های فعل و صفت و اسم در زبان فارسی، افزوده خاص یا افزوده عام هستند؟ 2- چه تفاوتی میان افزوده های خاص و عام در گروه فعلی، صفتی و اسمی در زبان فارسی وجود دارد؟ 3- چه تفاوتی میان افزوده های فعل و صفت و اسم و متمم های اختیاری آن وجود دارد؟ در این پژوهش با استفاده از نظریه وابستگی در پی پاسخ به سه سوال مذکور هستیم: با استفاده از یافته های این رساله در زبان فارسی دو نوع افزوده خاص و عام را برای فعل برشمرده ایم که عبارتند از: قید فعل (افزوده خاص) و قید جمله (افزوده عام). این افزوده ها در گروه صفتی عبارتند از قید صفت و صفت صفت. در گروه اسمی شش نوع افزوده عام را برای اسم برشمرده ایم: شاخص، ممیّز، عدد(عدد اصلی و ترتیبی)/ صفت عالی، افزوده اشاره ای/ پرسشی/ تعجبی/ مبهم و کمیّت نما و بند وابسته. افزوده های خاص اسم عبارتند از: افزوده صفتی، افزوده اضافی، افزوده بدلی و افزوده حرف اضافه ای همچنین معیارهایی را برای تمایز میان افزوده های خاص و عام مطرح کرده ایم که مهم ترین تفاوت هایی که میان دو دسته افزوده خاص و افزوده عام به طور مشترک در هر سه گروه فعلی، گروه صفتی و گروه اسمی یافتیم این است که 1. افزوده خاص تنها با هسته ای به کار می رود که با آن تناسب معنایی داشته باشد، ولی افزوده عام تقریباً با همه هسته ها به کار می-رود؛ 2. افزوده خاص، هسته گروه )فعلی، صفتی و اسمی) را از لحاظ معنایی مقید می سازد و افزوده عام، کل گروه )فعلی، صفتی و اسمی( را مقید می سازد. همچنین معیار هایی را برای تمایز میان انواع افزوده ها و متمم های اختیاری لحاظ کرده ایم که مهم ترین تفاوتی که میان افزوده ها و متمم های اختیاری وجود دارد این است که: متمم ها در ساخت ظرفیتی هسته قرار دارند و این هسته است که صورت متمم ها را تعیین می کند ولی افزوده های خاص در ساخت ظرفیتی هسته مستتر نیستند و با حذف آن ها از گروه، خواننده یا شنونده پی به وجود آن نمی برد.